ว่าด้วยการท่องจำพยัญชนะในภาษาไทย

ในสมัยแต่ก่อนการเรียนภาษาไทย เด็กจำเป็นที่จะต้องท่องจำพยัญชนะให้ได้ทั้ง 44 ตัว โดยท่องเป็น กอ ขอ คอ น่าจะคล้ายๆกับการท่อง เอ บี ซี แต่ด้วยพยัญชนะที่พ้องเสียงในภาษาไทยมีหลายตัวมาก ทำให้เป็นไปได้ยากที่จะทำให้เด็กจำได้อย่างรวดเร็ว จึงได้มีผู้คิดชื่อหรือตัวอย่างในการใช้พยัญชนะแต่ละตัวขึ้นมา เพื่อจะได้ท่วงจำได้ง่ายๆ แล้วเราก็ท่องจนติดปากกันมาว่า ก ไก่ ข ไข่ แต่ก็ไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่าใครกันแน่ที่คิดคนแรก แต่เราจะมาไล่ดูตามหลักฐานที่พอจะมีในปัจจุบัน

พ.ศ. 2420 พระศรีสุนทรโวหาร ได้เขียนเรื่อง “วิธีสอนหนังสือไทย” โดยคิดคำกำกับพยัญชนะขึ้นใหม่ 27 ตัว เช่น ข ขัดข้อง, ฃ อังกุษ, ค คิด, ฅ กัณฐา ยกเว้นพยัญชนะ ศ ษ ส ซึ่งของเดิมมีคำกำกับใช้กันอยู่แล้ว (อันนี้ผมหาข้อมูลไม่ได้เหมือนกัน ที่ว่าของเดิมมีใช้กันอยู่แล้ว เขาใช้คำว่าอะไรกัน จะใช่ ส เสือ เหมือนที่เราใช้ทุกวันนี้หรือเปล่าก็ไม่ทราบ)

พ.ศ. 2442 สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงแต่งหนังสือแบบเรียนเร็ว ขึ้่น ซึ่งเป็นครั้งแรกที่มีการคิดชื่อกำกับพยัญชนะครบทั้ง 44 ตัว และมีการใช้คำว่า ก ไก่ ข ไข่ จนถึง ฮ นกฮูก ขึ้นเป็นครั้งแรกและมีการใช้ภาพประกอบแต่ละพยัญชนะด้วย ข้อสังเกต ในหนังสือเล่มนี้ใช้ ฃ ฃวด และ ฅ ฅอ

พ.ศ. 2453 ฟ. ฮีแลร์ พิมพ์หนังสือดรุณศึกษา โดยการจัดเรียงพยัญชนะตามกลุ่มเสียงสูง เสียงกลาง เสียงต่ำ และมีการใช้คำกำกับพยัญชนะบางคำที่แตกต่างจากหนังสือแบบเรียนเร็ว เช่น ฑ มณโฑ เป็น ฑ มณฑล

พ.ศ. 2458 โรงพิมพ์เจริญราษฎร์ ได้พิมพ์หนังสือมูลบทบรรพกิจ โดยมีตัวอย่างการใช้คำกำกับพยัญชนะว่า ก กบ, ข เขียด, ฮ อุปฮาด

พ.ศ. 2463 โรงพิมพ์พิศาลบรรณนิติ์ ได้จัดพิมพ์หนังสือมูลบทบรรพกิจของพระยาศรีสุนทรโวหารขึ้นใหม่ โดยในฉบับนี้ใช้คำว่า ก มะละกอ, ข ขอทาน, ฮ จีนฮ่อ

พ.ศ. 2473 ครูย้อย ทันนิเทศ ได้จัดพิมพ์หนังสือแบบเรียนไว ซึ่งถือเป็นเล่มแรกที่มีการใช้กลอน คือ ก เอย ก ไก่ ข ไข่มาหา

พ.ศ. 2490 บริษัทประชาช่าง ได้พิมพ์หนังสือ แบบเรียน ก ไก่ ซึ่งเป็นแบบเรียนที่มีกลอนและแพร่หลายมาจนทุกวันนี้ นั้นก็คือ ก เอย ก ไก่ ข ไข่ ในเล้า

หมายเหตุ
1. พยัญชนะ ฅ ตั้งแต่สมัยพ่อขุนรามคำแหงเป็นต้นมา ไม่เคยถูกนำมาใช้เขียนคำว่า คน ในเอกสารโบราณและในศิลาจารึก จะใช้ ฅ ในการสะกดคำว่า คอ (ฅอ) หมายถึง คอของเรานี้แหละ คอทีอยู่ระหว่างหัวกับตัว เช่นในวิธีสอนหนังสือไทย ของพระศรีสุนทรโวหาร ปี พ.ศ. 2420 ก็ใช้คำว่า ฅ กัณฐา (กัณฐา แปลว่า คอ แปลว่า Neck)